Polifoni (e folur)

Nga

Publikuar tek Artikuj, Forum i hapur - diskutim me 5 December 2013

Kovat e mbushura me fjalë (boshe)

Në filllim ishin tingujt pastaj mbërritën domethëniet e rënda. Gjatë periudhës së diktaturës gjuha e drunjtë u eksperimentua kudo e tek gjithkush. Mbaj mend se këto shënjime, domethënie peshonin aq shumë sa të mpinin gjatë1. Në këtë kontekst vetë ekzistenca e fjalës kalitje, e cila nuk përdoret më përveç në kujtim të kohës së shkuar, pati një jetë të vetën vetëm gjatë periudhës së diktaturës dhe mbarte si kuptim forcimin e trupit nëpërmjet ushtrimeve fizike e gjimnastikës2.

Ndërkohë edhe pse shprehjet në fytyrat e njerëzve ndryshonin e deri diku edhe gjallëroheshin gjatë kohës që flisnin, prapë se prapi thëniet e tyre ishin të zëvendësueshme e fare mirë mund të shkëmbenin folësin me një tjetër (shpeshherë jo i pranishëm).

‘ … kuptimi zë rrënjë si një kuptim tejet i plotë (i mbushur), arratia (fuga) e të cilit e përpin subjektin dhe e hedh në çka s’do të ishte gjë tjetër veçse fenomeni delirant, kërthiza e tij 3‘.

Jacques Lacan mëton se kemi dy tipe fjalësh, fjalë boshe dhe të plota. Fjala është bosh kur fiksohet, zë vend tek aktualiteti, në hic e nunc. Kjo fjalë boshe brendashkruhet në regjistrin imagjinar, aty ku subjektit s’i ngelet veçse të zhduket prapa saj ndërkohë që ajo (fjala boshe) shkon përpara e vetme, pa rreshtur, pa një pikë qepje (point de capiton) ndalimi, në një rrëshqitje të pafundme në të cilën nuk merr dot asgjë me vete, as simptomën. Kjo përbën një reale per se. Këtu nuk ndeshim asnjë ndalesë të fugës së kuptimit dhe asnjë ngulitje që duhej të kryhej nëpërmjet metaforës e lidhur kjo ngushtësisht me dëshirën për të thënë me njëfarë shtyse të brendshme.

Për këtë arsye paradigma e ‘kovave të mbushura me fjalë boshe’ i referohet asaj me të cilën ndeshem në punën time, por dhe ne jetën e përditshme në shkëmbimet me punonjësit nëpër institucionet e ndryshme, shkollat, gjimnazet madje edhe në vetë jetën sociale. Me çfarë ndeshem?

Subjekti si i shpuar (S) dhe me një mungesë e lidhur kjo me vetë strukturën e tij, është krejtësisht i patolerueshëm e i padurueshëm nga individët të cilët rreken të përfundojnë me shpejtësi fjalitë e njëri-tjetrit, t’i plotësojnë ato, dinë me bindje të plotë se ç’do të thotë tjetri që në krye të thënies. Kjo më kujton operacionin e prerjes dhe të sharrimit që në rrënjë të gjuhës, aty ku subjekti do duhej të themelohet e të ngrihej në këmbë. Por cilësia më e rëndësishme e këtyre fjalëve boshe është boshatisja e tyre nga afekti dhe historia e subjektit, ndaj subjekti që qëndron pas tyre mbetet i ngurtësuar, i zbehur e thuajse i vanitur.

 E gjitha kjo në përpjekje për të kujtuar sadopak diç(gjë) nga një hiç(gjë) histori ? Ndoshta. Sepse në fund të fundit ato ishin të gjitha mbresa por aspak të zëvendësueshme si folësit e tyre, ndërkohë që më tregonin me gisht për nga humbëtira. A ka subjekt aty në këtë humbëtirë?

E pra kjo është çështja. Ka apo s’ka ?

 Lacan-i na thotë se subjekt nuk bëhesh, domethënë ose je ose nuk je. Nuk ka kapërcime nga njëra gjendje në tjetrën si të kaloje urën e të mbërrije në bregun tjetër. Tepër matematike kjo çështje. Për aq sa kam matematikë ndër vete rrekem të mbërthejë diçka nga kjo çështje, të cilën nuk e ngatërroj aspak me dilemën shekspiriane, e cila në fund të fundit mund të tirret pafundësisht pasi përbën një pyetje.

Dëshiroj ta sqaroj këtë qysh në fillim. Të mos biem në grackën transhendentale të tejkalimeve nga njëra gjendje në tjetrën. Nuk ka tejkalime. Nuk ka raport seksual, thotë Jacques Lacan. Si të thuash të paktën vetmia është e juaja (pra sigurisht e Tjetrit) ndërsa dëshira është gjithmonë e Tjetrit pra ndërtohet në rrafshin T, pasojë e nyjëtimit të gjuhës në nivelin e Tjetrit4.

Por kjo vetmi e lidhur ngushtë me subjektin, veti e brendshme e strukturës, mundëson edhe gjuhën e brendshme të subjektit i cili i flet Tjetrit për të mos i folur pa rreshtur tjetrit të vogël. Çështja shtrohet nëse kjo vetmi e subjektit mundet ‘të shpiket’, në formë bricolage nga piskanaliza e kombinuar & e nyjëtuar me njëfarë proçedure artistike – ku kjo e fundit operon tek realja ?

Miller na thotë :

Në fushën e ligjërimit, nuk ka dyshim se psikanaliza i merr fillesat e saj tek funksioni i të folurit, por ia referon atë shkrimit. Ka nje largësi ndërmjet të folurit dhe të shkruarit. Psikanaliza vepron pikërisht në këtë hapësirë dhe e shfrytëzon këtë dallim5′.

2. Shënjuesi dhe subjekti

« … çfarë e dallon shënjuesin nga shenja… është se shënjuesi është ajo çka përfaqëson subjektin te një shënjues tjetër, jo për një subjekt tjetër6… Subjekti farkëtohet nga një varg i caktuar nyjëtimesh që kanë ndodhur, dhe bie nga zinxhiri shënjues njëlloj sikurse bie fruti i pjekur nga dega7».

Subjekti në një përkufizim të ngushtë të termit është një efekt i shënjuesit në trup. Ç’ndodh kur ky efekt nuk është më i pranishëm apo i dukshëm ? A mungon subjekti ?

3. Angështia dhe ëndrra

 Në seminarin X, mbi angështinë, J. Lacan rrëfen një fabulë:

“Ricordo la favola, l’apologo, l’immagine divertente che davanti a voi avevo abbozzato. Indossando io stesso la maschera animale di cui riveste lo stregone della grotta dei Tre Fratelli, mi ero immaginato, in vostra presenza, di trovarmi di fronte a un altro animale,vero però, supposto per l’occasione di dimensioni gigantesche : una mantide religiosa. Dato che non sapevo quale fosse la maschera che portavo, potete facilmente immaginare che non mi sentivo affatto rassicurato di fronte all’evenienza che la mia maschera si prestasse a trarre in inganno la mia partner circa la mia identità. La cosa era accentuata dal fatto, che avevo aggiunto, che non vedevo la mia imagine nello specchio engimatico del globo oculare dell’insetto’.8

 Shpesh kjo fabulë më kujton situatën në të cilën ndodhem, përballë individëve të cilët nuk munden të pasqyrojnë kurrfarë imazhi të tjetrit e që në vend të saj bien ndesh me një reale të egër. Shpesh ndodhem në nivelin e kësaj fabule ballë për ballë me maska kafshësh.

Ëndrra si rrugë mbretërore drej të pavetëdijshmes, artikulon çështjen e shkronjës dhe të imazhit të pasqyruar në një sfond ankthi. Vërtet topologjike, mendova. Në rrëfimin e ëndrrës së artistes kemi një ekran ku shfaqet një fjalë e pakuptimtë me katër shkronja  m o r f , çdo shkronjë ka një formë të mirë përcaktuar dhe të dukshme. Nëpërmjet një lojë pasqyrash kjo fjalë ‘morf’ shndërrohet në ‘formë’ pasi ëndërruesja e rrëfen në tekstin e ëndrrës këtë fjalë (formë).

Ashtu si L. de Vinci i cili shkruante së prapthi (në shëmbëllim të drejtë ) për të ruajtur shpikjet e tij nga të tjerët duke i mbajtur të kodifikuara pra të pakuptimta në shikim të parë, ëndërruesja operon me një proçedurë përmbysëse tipike të punës onirike. Kjo punë artikulon mrekullisht çështjen e shkronjës e të imazhit të pasqyruar. Shënjuesi i kulluar e i pakuptimtë në vetvete morf vetëm falë proçedurës së përmbysjes në një lojë pasqyrimesh, arrin të nxjerr në pah anën e pasme të tij, form, të shënjuarin. Pika e qepjes (point de capiton) së shënjuesit e të shënjuarit ndodh në ekranin i cili luan rolin e pasqyrës në ëndërr dhe na ofron dy anët shënjuesin (S) dhe të shënjuarin (s) si në një fjongo Moebiane. Ata nuk mund të shkëputen nga njëri-tjetri përveçse në rastin e psikozës, ku subjekti nuk arrin dot t’i mbaj të lidhur  shënjuesin e të shënjuarin (S/s) por i përjeton si të ndarë. Fjalët (boshe) në këtë rast vërdallisen krejtësisht të lira e të shkëputura nga kuptimi dhe afekti. Ndaj ftohtësia psikotike është e asociuar shpesh dhe me një automatizëm të zinxhirit shënjues (p.sh. togfjalëshve të përdorur rishtazi si mbetje të gjuhës së hekurt).

Ëndrra nga ana tjetër vjen gjithmonë si kondensim i formës dhe fjalës e njëkohësisht është një vatër paradigmatike par excellence e së pavetëdijshmes. Trajta onirike ruan rreptësisht të fshehtat e saj si te L. de Vinci në një kërthizë të ëndrrës (l’ombilic du rêve)

4. Arti sot

Sipas Gerard Wajcman arti sot ka ndryshuar dhe nuk ka më si qëllim të harrojë vështirësitë e ekzistencës. Gjatë konferencës së tij të titulluar ‘Çdo gjë që bie9 ai thotë se kohët janë në rënie ashtu si rënia e murit të Berlinit, kullat binjake, crash-i bankar, krizat që përsëriten, rëniet e diktaturave e kështu me rradhë dhe bashkë me to bien edhe ëndrrat e kohëve moderne. Një lloj Titaniku i idealeve. Nëse më parë dyert e muzeumeve hapeshin drejt lartësive qiellore dhe arti funksiononte si një anti-depresiv kulturor, sot ai na zhyt mu në zemër të reales. Në vend që të na dëfrejë e shpërqendrojë nga kjo reale, arti e merr atë në shënjestër dhe na ndan njëkohësisht (nous divise au passage). Na jep të shohim atë që ne nuk duam të shohim ose atë që ne e shohim veçse në të qindtën e sekondës si një shkreptimë. T’i japë formë reales duket se është tashmë detyra e re e artit. Kështu ai bëhet një rival serioz i filozofisë. Kjo kthesë e artit bashkëkohor përmblidhet kështu :

veprat e artistëve të mëdhenj sot nuk janë më sublime, ato janë simptoma. Arti mendon duke shfaqur, duke e prekur realen.10 

Kështu në një lloj historie vertikale të kulturës e cila aspiron gjithmonë të ngjitet lart, arti na fton tashmë të zbresim. Përmbysja e perspektivës vepron edhe tek vlerat të cilat gjenden të kthyera nga ana e prapme, me kokë poshtë, të përmbysura. Pësohet kështu një farë zhvidhosje nga ëndrra tek realja, nga sublimja tek mbetjet, nga shpirti tek trupi, nga ligjërimi tek e folura e vrazhdë, nga lart-poshtë e kështu me rradhë.

Ëndrra e artistes shfaq në fund të saj edhe angështinë e lidhur kjo me ngjitjen lart (pra sigurisht me mundësinue e rënies poshtë) në kullën e xhamtë të Babelit. Por qëniet folëse jetojnë poshtë, nën të dhe ashtu si subjekti që bie, kemi një rikthim (nëpërmjet tuché-s) të tijin në habitusin e tij natyral, kështu kjo kullë mund të jetë vepra e fundit njerëzore, impromptu.

Jolka Nathanaili-Penotet

8 Nëntor 2013

———–

1Filologu Viktor Klemperer në librin e tij, ‘LTI, La langue du troisième Reich, carnets d’un philologue’, përmend konceptin e ngurtësimit fizik të paraqitur nga Hitleri tek Mein Kampf si pjesë e politikës së tij në fushën e edukimit ose edukimit fizik i cili zinte vendin kryesor. Hitleri kishte përzemër shprehjen ‘ngurtësim fizik‘. Për të formimi i karakterit ishte dytësor, ai formohej pikërisht atëherë kur trupi (fiziku) bëhet zot i edukimit dhe e ndrydh shpirtin. Në rangun e fundit të programit të tij pedagogjik do të gjejmë , edhe pse jo me dëshirë të zjarrtë, formimin e intelektit dhe ushqimet shpirtërore. Në disa kthesa që i ndërmerrte herë pas here shfaqet frika e njeriut që mendon dhe urrejtja ndaj mendimit.

2 Ka mjaft tabllo me piktura të realizmit socialist në G.K.A. që përfaqësonin ‘kalitjen’ të cilat duket se kanë tërhequr përfund edhe fjalën ‘kalitje’ pasi ajo ashtu sikurse dhe këto lloje pikturash nuk ekzistojnë më, janë zhdukur përveçse nëpër muzeume apo në dokumenta të shkruara përpara 90-tës.

3 Jacques Lacan, Il seminario III, Le psicosi, Torino, Einaudi, p. 296.

4 J. Lacan, Mësimet e mia, Onufri, 2012, f. 54.

5 Jacques Alain-Miller ‘Të lexosh një simptomëhttp://nyjelakim.net/read/?p=67

6 J. Lacan, op.cit., f.52.

7 Idem. f. 61-62.

8 J. Lacan, Il Seminario X, L’angoscia, Torino, Einaudi, p. 8.

9 G.Wajcman, ‘ Tout ce qui tombe’, konferencë e pabotuar, Muzeu i artit bashkëkohor ‘Palais de Tokyo’, Paris 2013.

10 Idem.

Leave a Reply